In september 2022 stonden de media vol met berichten dat een onbekende persoon of groep een aanslag had gepleegd op de Nord Stream-gasleidingen in de Baltische Zee die Rusland verbinden met Duitsland. Nord Stream 1 was al jaren in gebruik en leverde jaarlijks 60 miljard kubieke meter goedkoop Russisch aardgas aan Duitsland. Omdat de vraag naar goedkoop gas al jaren groter was dan de capaciteit van Nord Stream 1 waren de Duitsers en de Russen in 2018 samen begonnen aan de aanleg van een tweede gasleiding, heel origineel Nord Stream 2 genoemd. Deze nieuwe leiding zou de capaciteit verdubbelen en bovendien de Oekraïners als tussenleverancier uitschakelen die – volgens de Russen – al jaren een deel van het voor Duitsland bestemde gas dat over hun grondgebied getransporteerd werd illegaal ‘aftapten’ voor eigen gebruik. Vlak voor de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 stond de tweede pijpleiding op het punt in gebruik te worden genomen.

De aanleg van deze pijpleidingen was, zo weten we inmiddels, onderdeel van het strategische plan van Rusland om in geval van een gewapend conflict met Oekraïne of andere Europese landen een krachtig machtsinstrument te hebben om de Duitse regering en niet te vergeten de Duitse publieke opinie onder druk te kunnen zetten. Moskou past dezelfde tactiek toe op Hongarije, met als resultaat dat de Hongaren zich de afgelopen jaren subtiel maar hardnekkig blijven verzetten tegen allerlei EU- en NAVO-sancties tegen Rusland. De Hongaren krijgen van de Russen als tegenprestatie voor hun sabotage nog steeds grote hoeveelheden goedkoop aardgas geleverd, terwijl de meeste andere Europese landen intussen gedwongen zijn duur gas van elders te importeren.

Veel landen, waaronder de Verenigde Staten, hadden zich jarenlang verzet tegen het besluit van toenmalig CDU-Bondskanselier Angela Merkel om met de Russen in zee te gaan. Ze vertrouwden de Russische leider Vladimir Poetin niet. Maar de Duitse kanselier was er in de loop van haar zeer succesvolle regeerperiode, waarin ze herhaaldelijk persoonlijk met Poetin onderhandelde, steeds meer van overtuigd geraakt dat nauwere samenwerking met Rusland de sleutel was tot een duurzame en vreedzame co-existentie in Centraal-Europa. Mede doordat Merkel zelf was opgegroeid in Oost-Duitsland en vloeiend Russisch sprak, meende zij de Russische intenties en behoeften, en met name die van Poetin, goed te kunnen doorgronden. Zij was ervan overtuigd geraakt dat de plechtige verzekering die Poetin haar herhaaldelijk gaf dat Rusland nooit militair in Europa zou ingrijpen oprecht was en besloot daarom dat het een te verantwoorden stap was Duitsland afhankelijk te maken van het Russische gas. Een besluit dat bovendien als prettige bijkomstigheid had dat dit gas voor spotprijzen te krijgen was.

Toen Rusland in 2022 uiteindelijk toch Oekraïne binnenviel, moet dit als een schok gekomen zijn voor veel Duitsers, maar in het bijzonder voor de net afgetreden Angela Merkel. Haar Ruslandbeleid bleek een ernstige vergissing te zijn geweest.

De eerste dagen van de oorlog leek het Russische gas in Duitsland nog gewoon uit de pijpleiding te komen, maar na enkele weken werd de aanvoer plotseling verminderd. De Russen mopperden iets over regulier onderhoud aan pompstations, maar in Duitsland brak iedereen het koude zweet uit en dat was precies wat Poetin wilde bereiken: de Duitsers confronteren met hun enorme afhankelijkheid van zijn gas. Enige tijd later stopten de gasleveringen zelfs helemaal, zogenaamd tijdelijk en voor onderhoud. Indirect hoopte Poetin de Duitsers zo te bewegen tot een minder pro-Oekraïense houding. En als economische supermacht Duitsland halfslachtig zou zijn in het ondersteunen van de Oekraïners, dan zou de rest van Europa ook geen vuist kunnen maken en dan was de oorlog snel afgelopen.

De Oekraïners hadden al vrij snel na de Russische inval een strategische analyse gemaakt van hun kansen en bedreigingen. Het hierboven geschetste scenario was een van hun grootste nachtmerries: Poetin die als een poppenspeler de Duitsers kon bespelen met hun gasafhankelijkheid. Bedenk daarbij ook dat Poetin met zijn gaskraan niet alleen de Duitse regering onder druk kon zetten, maar ook de Duitse kiezers direct kon raken in hun portemonnee. Zo zou Rusland in staat zijn een wig te drijven tussen het ethisch gewenste beleid van de Duitse regering en de economische sentimenten van de Duitse kiezers. En in tegenstelling tot Poetin blijft de Duitse regering afhankelijk van verkiezingen.

Het uitschakelen van de beide Nord Stream-pijpleidingen was daarmee vanuit Oekraïens perspectief een van de belangrijkste strategische doelstellingen geworden. Zonder de pijpleidingen hadden de Duitsers immers geen keuze en waren ze gedwongen andere gasbronnen aan te boren, waardoor Poetin niet langer een machtswapen had.

Gelet op deze hele situatie was het voor Oekraïne dan ook een legitieme en uiterst verstandige zet om de Nord Stream-pijpleidingen op te blazen. Bovendien was het een operatie waarbij geen enkel (onschuldig) slachtoffer viel. Natuurlijk werd er voor enkele honderden miljoenen euro’s schade aangericht, wat zowel Rusland als Duitsland financieel trof, maar vergeleken met de totale schade die Rusland in Oekraïne heeft aangericht en vergeleken met de enorme financiële uitgaven van de NAVO en de EU om Oekraïne te steunen, is dat echt heel klein bier.  

De enige tegenvaller voor de Oekraïners is eigenlijk dat de altijd krachtdadige en doortastende Merkel (die een foute keuze had gemaakt, maar dat waarschijnlijk met sterk leiderschap goed had kunnen maken) eind 2021 opgevolgd was door een weifelachtige Bondskanselier Scholz, een man zonder visie of leiderschapskwaliteiten. Scholz is de man die door het ‘dwarsliggen’ bij de levering van dringend nodige wapensystemen, zoals de Duitse Taurus-raket, de Oekraïners nu al twee jaar dwingt om met één hand op de rug te vechten. Als klap op de vuurpijl bleef hij hardnekkig doorgaan met een onderzoek naar de Nord Stream-aanslag, waarmee hij feitelijk alleen Poetin in de kaart speelt en het draagvlak voor de steun aan Oekraïne willens en wetens op het spel zet. Scholz treedt hiermee nadrukkelijk in de voetsporen van oud-kanselier en SDP-partijgenoot – maar vooral opportunistische zakkenvuller en Poetinvriend – Gerhard Schröder. Dat zakkenvullen en slijmen bij Poetin is een schande, het opblazen van twee pijpleidingen is dat in deze context niet. In dit geval was het vanuit westers perspectief voor alle partijen – behalve de Russen – wel beter geweest als het nog een paar jaar ‘onder de pet was gebleven’ wie de leidingen had laten exploderen. Soms moet je niet alles willen weten, toch?