Nederland beschikt inmiddels over een flink arsenaal aan speelfilms over de Tweede Wereldoorlog. Zij zijn wisselend ontvangen en beoordeeld. De recent in omloop gebrachte film De Slag om de Schelde behoort echter onmiskenbaar tot de top. Zowel budgettair (alleen de film Zwartboek kostte een paar miljoen meer) als qua techniek, scenario en suspense. Het is een boeiende film met veel oog voor de historische context.
Dit blijkt bijvoorbeeld uit de opname vanuit de cockpit van een boven Zeeland neerstortende glider die op weg is naar Arnhem als onderdeel van operatie Market Garden. Deze scène geeft het belang aan van de Slag om de Schelde in de herfst van 1944. Bij deze slag vochten de Duitse bezetters tegen de vanaf D-day (6 juni) naar het noorden oprukkende geallieerde bevrijders. Door het in september mislukken van de luchtlandingen rondom Arnhem werd namelijk in plaats van die veel bekendere operatie Market Garden, de Slag om de Schelde de sleutel tot het geallieerde succes. Het ging hierbij niet om het bevrijden van de Zeeuwse bevolking; de inname van de beide Zeeuwse oevers van de Westerschelde was essentieel om de in de knel geraakte logistiek van de geallieerden weer op orde te krijgen. De landinwaarts gelegen inmiddels bevrijde Antwerpse haven moest daarvoor ingeschakeld kunnen worden. Hiermee begrijpt de bioscoopbezoeker de achtergrond van de Slag om de Schelde. Ook het begin van de film, met een grote landkaart van Europa waarop zowel het westelijk als oostelijk front wordt getoond aan de vooravond van de Slag om de Schelde, biedt voldoende achtergrond om te beseffen dat de strijd in Zeeland een hoger doel diende en niet op zichzelf stond.
Walcheren
De maandenlange gevechten in Zeeuws-Vlaanderen, Noord- en Zuid-Beveland en op Walcheren om de beide Scheldeoevers in geallieerde handen te krijgen, zijn in de film ingedikt tot de ultieme strijd om het laatste Duitse bolwerk: het zwaar gefortificeerde eiland Walcheren. Daar ontvouwt zich het verhaal van een drietal jongeren dat tijdens die strijd voor grote dillema’s komt te staan. Een Zeeuws meisje, Teuntje (Susan Radder), dat eigenlijk geen kant wil kiezen maar ongewild in het verzet belandt; een gedesillusioneerde gerepatrieerde Nederlandse oostfrontstrijder, Marinus (Gijs Blom) die zijn handen niet langer vuil wil maken, maar daar toch niet aan ontkomt; en een Britse copiloot met branie William (Jamie Flatters), overlevende van de eerdergenoemde crash, die eenmaal aangeland op Zeeuwse bodem voor de klassieke militaire keuze komt te staan van ‘hij of ik’. Zij nemen allemaal cruciale beslissingen met onherstelbare gevolgen.
De soepele wijze waarop de drie hoofdpersonen op Walcheren in elkaars levensloop verzeild raken, waarbij het ene spannende moment volgt op het andere, getuigt van een goed doordacht scenario. Er zijn wel wat schoonheidsfoutjes. Zo weet iedere militair dat je van een Britse copiloot niet achteloos een aan Canadese zijde meevechtende infanterist kunt maken. En dat Teuntje met een Zeeuws accent spreekt, maar haar broer niet, doet vreemd aan.
Met de Canadese bestorming in november 1944 van de verbindingsdam tussen het vasteland (Zuid-Beveland) en het eiland Walcheren, bereikt de film zijn apotheose. Door de naoorlogse inpoldering is die toenmalige Sloedam verdwenen. Walcheren is tegenwoordig ook geen eiland meer. Voor de filmopname van de furieuze strijd op die kaarsrechte smalle kale ruim een kilometerlange dam, werd uitgeweken naar Litouwen. Daar was meer ruimte om de dam na te bouwen en golden minder strenge eisen voor het gebruik van explosieven. Met behulp van enige tientallen stuntmannen wordt de hectische Canadese strijd om via de Sloedam toegang tot Walcheren te forceren aanschouwelijk gemaakt. Alle drie de hoofdpersonen zijn nauw betrokken bij de hier op leven en dood gevoerde strijd. Wanneer deze Duitse bottleneck uiteindelijk met een list – een omtrekkende beweging – wordt overwonnen, eindigt de film vrij abrupt met de mededeling dat Walcheren op 7 november 1944 werd ingenomen en dat daarmee de Slag om de Schelde ten einde kwam. De daaropvolgende allerlaatste shot geeft een realistische opsomming van de aantallen tijdens de slag gesneuvelde Duitse en geallieerde militairen en omgekomen burgers.
Invoelbaar
Het meeslepende karakter van de film en het uitstekende acteerwerk van de hoofdpersonen maken het de jeugdige bioscoopbezoeker gemakkelijk zich met Teuntje, Marinus of William te identificeren en zich te verplaatsen in hun netelige posities en morele overwegingen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarmee voldoet de film geheel aan de door een belangrijke geldschieter – het vfonds – gestelde eis aan de filmmakers om de Tweede Wereldoorlog invoelbaar te maken voor jongeren. Het is daarnaast een voor een breed publiek geschikte oorlogsfilm geworden die in grote lijnen de historische gebeurtenissen van 1944 volgt en natuurgetrouw toont. Wie echter wat meer van de gevechten in Zeeland afweet, ziet wel de nodige beperkingen. Zo werd de strijd om Walcheren in werkelijkheid niet beslecht door de Canadese infanterieaanval over de Sloedam, maar door een tweetal vrijwel gelijk daarmee uitgevoerde amfibische operaties: een landing bij Vlissingen door Britse en Franse commando’s en een landing bij het dorp Westkapelle door Britse mariniers en Belgische en Noorse commando’s. Bij beide landingen waren overigens ook kleine aantallen Nederlandse commando’s betrokken. Daarover zwijgt de film en ook over het feit dat Walcheren voorafgaande aan die landingen en de strijd op de Sloedam eerst door de geallieerden grotendeels onder water is gezet met enige verwoestende bombardementen op de Walcherse zeedijken, waarbij de nodige burgerslachtoffers vielen. Dat aan de amfibische operaties geen aandacht is besteed uit financiële overwegingen, is op zich wel te billijken. Bovendien is de Slag om de Schelde geen documentaire, maar een knap gemaakte avonturenfilm met spectaculaire scènes over een minder bekende episode uit de Tweede Wereldoorlog. Van een vergeten slag is echter geen sprake. De afgelopen decennia heeft de strijd in Zeeland juist veel aandacht gekregen in studies, documentaires, oorlogsmusea, en bij herdenkingen en door Defensie georganiseerde battlefield tours. Daar sluit deze film goed op aan.
Dr. Marc van Alphen
De Slag om de Schelde
Speelfilm (Nederland) 2020
Regie: Matthijs van Heijningen Jr.
Scenario: Paula van der Oest
Geproduceerd in opdracht van het vfonds
